Edward Woronowicz – nota biograficzna

Autor – Antoni Niećko

(Wydanie 2, uzupełnione na podstawie dokumentów odnalezionych w czasie  listopad 2019 – styczeń 2020)

Wstęp

Ksiądz Stanisław Woronowicz, kapłan parafii kresowych, po wojnie – parafii administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich, był moim proboszczem w Parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Nowogardzie koło Szczecina. Znałem go osobiście.

Edward Woronowicz był bratem Stanisława¹⁾.

Pisząc biografię księdza Stanisława, poznałem córkę Edwarda – Annę Krzycką (rocznik 1935), której marzeniem było uwiecznić jej tragicznie zmarłego ojca w formie pisemnej, dostępnej szerokiemu spektrum społeczeństwa.

Po zapoznaniu się z materiałami, udostępnionymi przez córkę, ich niewielką ilością, postanowiłem napisać artykuł biograficzny oparty na tych materiałach, wykorzystując jednocześnie wiedzę Pani Anny o swoim ojcu.

Anna Krzycka, wówczas Woronowicz, widziała po raz ostatni swojego ojca w wieku czterech lat. Wszystkie fakty z krótkiego życia ojca pielęgnuje w swoim sercu do dnia dzisiejszego. Najważniejszym jednak źródłem wiedzy o ojcu była jej matka, żona Edwarda, Aniela z domu Wyszyńska. To ona, kiedy nie mogła doczekać się powrotu męża do rodziny, nie mając środków do życia, wykorzystywała wszystkie możliwości, aby zapewnić swojej rodzinie godne życie w powojennej Polsce.

OKRES MŁODZIEŃCZY

Edward Woronowicz urodził się jako drugi syn  Ignacego Woronowicza i Łucji z Zakrzewskich dnia 21. 09. 1897 roku w Piotrogrodzie w Carskiej Rosji (dzisiejszym Petersburgu – Republika Rosyjska)²⁾. Ignacy Woronowicz zamieszkał w Piotrogrodzie nie przypadkowo. Jako przedstawiciel polskiej inteligencji był cenionym pracownikiem – urzędnikiem Dyrekcji Kolei. Urodzony na terenach zaboru rosyjskiego szukał najlepszego miejsca do życia dla swojej rodziny w tym zaborze.

Początek Rewolucji 1905 roku, niepokoje społeczne, reakcja cara Mikołaja II, powstanie Manifestu październikowego, były prawdopodobną przyczyną wyjazdu rodziny Woronowiczów z Piotrogrodu do Kijowa.

Kijów, do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku był jednym z najważniejszych ośrodków polskości na dawnych wschodnich ziemiach przedrozbiorowej Polski. Tutaj skupiało się życie kulturalne i gospodarcze polskich elit. Niektóre dzielnice miasta zamieszkiwane były wyłącznie przez polską arystokrację. Ignacy Woronowicz pieczętujący się herbem Lis zamieszkał wraz z rodziną w Kijowie.

Młody Edward w Kijowie uczęszczał do Szkoły Handlowej, którą ukończył uzyskaniem matury ⁷⁾. W roku 1915 rozpoczął studia w Kijowskim Instytucie Handlowym. Zaliczył I-szy semestr, rozpoczął II-gi i …³⁾⁴⁾

I przerywa studia, by odnaleźć się w carskiej armii. Armii imperium rosyjskiego oczywiście. Wszak te ziemie nadal były pod zaborem Rosji Carskiej. Nie udało się ustalić, czy przerwanie studiów wynikało z obowiązującego w Carskiej Rosji obowiązku wojskowego, czy też było wyborem drogi życiowej młodego Edwarda. A może jedno i drugie.

SŁUŻBA W CARSKIEJ ARMII

W rodzinnym archiwum Woronowiczów znajduje się kopia dokumentu, pisanego ręką Edwarda – Karta Ewidencyjna oficera⁵⁾.

• 

• 

• 

Na podstawie tej Karty⁶⁾ można określić przebieg służby Edwarda Woronowicza w armii carskiej:

1. 1 czerwca 1916 roku wstąpił do Wojskowej Szkoły im. Wielkiego Księcia Konstantego Konstantynowicza.
2. 1 grudnia 1916 roku ukończył Szkołę Wojskową w randze chorążego ze starszeństwem 1 października 1916 roku.
3. 7 grudnia 1916 roku został przydzielony do 205 pp na stanowisko oficera kompanii.
4. W kwietniu 1917 roku został przeniesiony do szkoły podoficerów tegoż pułku.
5. 20 czerwca 1917 roku został odkomenderowany do 19 pułku strzelców armii czynnej (front zachodni).
6. 25 września 1917 roku został awansowany do rangi podporucznika i odkomenderowany do 5 Strzeleckiej Artyleryjskiej Brygady na stanowisko oficera minomiotowej baterii.
7. 25 listopada 1917 roku został zaliczony do polskiego wojskowego punktu koncentracyjnego w Kijowie (Był to czas tworzenia Wojska Polskiego na terenie zaboru rosyjskiego ).
8. Stamtąd przybył do Mińska do I-go Polskiego Korpusu Gen. J. Dowbora-Muśnickiego i zaliczony do Legii Rycerskiej. Legia Rycerska powstała z nadmiaru oficerów w Korpusie. Stanowiła zwarty oddział bojowy i rezerwę oficerów do obsady stanowisk w Korpusie.
9. 22 grudnia 1917 roku został urlopowany do Kijowa, gdzie przebywał dłuższy czas z powodu zajęcia miasta przez bolszewików.
10. 5 czerwca 1918 roku został zdemobilizowany z I-go Polskiego Korpusu Wschodniego.

Innym dokumentem stwierdzającym służbę w armii rosyjskiej jest oryginalna Książeczka Stanu Służby Oficerskiej⁷⁾ nr 146/31 wystawiona w Grudziądzu dnia 14.12.1931r. na nazwisko Edward Woronowicz. Na str. 6-tej Książeczki zapisano, że służył w armii obcej – Rosyjskiej i I-szym Korpusie. O służbie w armii rosyjskiej napisał osobiście porucznik Edward Woronowicz w Karcie Ewidencyjnej, natomiast I Korpus to I Polski Korpus Generała Dowbor – Muśnickiego ³⁾.

• 

• 

Korpus sformowany został w lipcu 1917 roku na Białorusi z żołnierzy polskich, służących w armii rosyjskiej  na Froncie Zachodnim. Na czele Korpusu stał gen. Józef Dowbor – Muśnicki. Żołnierzy tego Korpusu nazywano „dowborczykami”.

• 

• 

SŁUŻBA W WOJSKU POLSKIM

W końcu 1918 roku, pod koniec I wojny światowej, w skomplikowanej sytuacji politycznej powstaje Wojsko Polskie. Żołnierze rekrutowali się z oddziałów działających dotąd przy armiach zaborczych. Między innymi  głównym dostarczycielem kadry oficerskiej stał się I Korpus Polski gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego

21-letni Edward Woronowicz – dowborczyk, wstępuje do tworzonego Wojska Polskiego.

Według wcześniej cytowanej Książeczki Stanu Służby Oficerskiej ⁷⁾ , str. 6 i 7, przebieg służby jest następujący:

Dekretem nr 421, Dziennik Personalny nr 14/18 zostaje przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu porucznika.

• 13.12.1918 – data wstąpienia do Wojska Polskiego;  rodzaj broni – piechota; uznany stopień porucznika ze starszeństwem od 1.10.1916. Został przydzielony do Wojskowej Szkoły Mierniczej. ⁸⁾ Tutaj długo nie przebywał, ponieważ w szkole mieli nadmiar oficerów.
• 3.02.1919 – 1 Dyon Straży Granicznej
• 27.09.1919 – [Oficerska] Szkoła Topografów w Warszawie
• 18.12.1919 – 3 Pułk Strzelców Granicznych (po przeformowaniu 3 Pułku Straży Granicznej). Wg stanu na dzień 8.09.1920 pełnił służbę jako dowódca 7 szwadronu II dywizjonu tego pułku . ⁹⁾
• 15.02.1921 – 8 Dyw[izjon] Żandarmerii Wojskowej
• 24.05.1921 – 18 pp
• 26.07.1921 – 36 Baon Celny
• 13.10.1921 – 18 pp
• 10.02.1922 został przeniesiony do rezerwy (Dz. Pers. 1/22 Dowództwo 30 Pułku Strzelców Kaniowskich)

Wiele portali podaje udział porucznika Edwarda Woronowicza w wojnie polsko – bolszewickiej 1920 roku. Jest to nieprawda. Wnikliwa analiza służby porucznika wyklucza jego udział w wojnie polsko – bolszewickiej. Bowiem 3 pułk Strzelców Granicznych, kiedy porucznik pełnił funkcję dowódcy szwadronowego, wykonywał inne zadania, nie mające związku z tą wojną.

WYKSZTAŁCENIE

Jak wyżej podano, podjęte studia w czasie pobytu Edwarda Woronowicza w Kijowie w Kijowskim Instytucie Handlowym zostały przerwane w trakcie II Kursu (2-go semestru – przyp. mój) wstąpieniem do Wojskowej Szkoły im. Wielkiego Księcia Konstantego Konstantynowicza.

Po zwolnieniu ze służby w Wojsku Polskim, Edward Woronowicz postanawia rozpocząć studia uniwersyteckie. W październiku 1922 roku podejmuje studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego. Władze Uczelni zaliczyły młodemu studentowi jeden semestr zaliczonych studiów w Instytucie Handlowym w Kijowie oraz jeden semestr na mocy reskryptu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dn. 19.12.1922 za służbę wojskową ¹⁰⁾.

Po złożeniu obowiązujących na uczelni egzaminów w marcu 1923 roku, czerwcu 1924 roku i czerwcu 1925 roku uzyskał tytuł magistra nauk polityczno-ekonomicznych, potwierdzony dyplomem z dnia 17 października 1925 roku, liczba 200 ¹⁰⁾.

PRACA ZAWODOWA

Mgr Edward Woronowicz wchodzi w życie zawodowe w 1926 roku państwową służbą cywilną w Poznańskim Urzędzie Wojewódzkim na stanowisku praktykanta. Mianowany referendarzem przeszedł do służby w Starostwie Powiatowym w Kościanie w woj. poznańskim. Od listopada 1927 roku do wybuchu II wojny światowej sprawował funkcję starosty powiatowego w Koźminie Wlkp., Nowogródku, Tucholi, Chełmie Lubelskim i Lipnie na Pomorzu. ¹¹⁾.

Oto metryczka pracy starosty powiatowego Edwarda Woronowicza.

Koźmin Wlkp. to niewielkie miasteczko w powiecie krotoszyńskim województwa wielkopolskiego. Tutaj Edward Woronowicz otrzymuje pierwszą posadę pełniącego obowiązki starosty koźmińskiego. A być starostą znaczyło mieć poparcie i zaufanie wojewody. Funkcję pełniącego obowiązki starosty koźmińskiego sprawował od listopada 1927 do września 1928 roku ^{3) 11) 12)}.

W Koźminie Wlkp. poznaje Anielę Wyszyńską, córkę Władysława Wyszyńskiego i Zofii z Chosłowskich, która wychowywała się w Czarnym Sadzie, wsi położonej na południe od Koźmina Wlkp. – w posiadłości, zapewniającej byt i bezpieczeństwo całej rodziny. Aniela Wyszyńska niebawem zostanie jego żoną. ³⁾.

Dnia 13 września 1928 roku  przeniesiony zostaje na równorzędne stanowisko do Nowogródka, które sprawował do 1929 roku ³⁾²⁴⁾. Młody człowiek wyjechał do Nowogródka oddalonego od Koźmina o ponad 750 km. W Koźminie pozostała Aniela Wyszyńska. Pisze więc wniosek do wojewody poznańskiego o przeniesienie do miejscowości położonej bliżej Koźmina. I wniosek zostaje rozpatrzony pozytywnie. Młodzi biorą ślub w 1929 roku i przenoszą się do Tucholi, miejscowości położonej w sercu Borów Tucholskich, gdzie Edward Woronowicz przyjmuje funkcję pełniącego obowiązki starosty tucholskiego ^{3) 11) 13) 14) 25)}. W trakcie służby awansuje na stanowisko starosty. Od 1931 roku wszelka korespondencja bieżąca, dotycząca Starostwa Powiatowego w Tucholi /w posiadaniu Archiwum Akt Nowych w Warszawie/ kierowana jest do Starosty Powiatowego Edwarda Woronowicza. Zdobywa uznanie i dobre recenzje przełożonych ^{15) 26)}.

• 

• 

Tuchola z uwagi na swoje położenie była miastem ściśle związanym z pozyskiwaniem drewna z okolicznych borów.  Mieszkańcy to w głównej mierze robotnicy leśni. W takiej zbiorowości zwykle powstaje grupa bezrobotnych z różnego powodu. Młode Państwo Polskie, po odzyskaniu niepodległości stara się nie dopuścić do powstania bezrobocia. Tworzy  Biura Pośrednictwa Pracy. Pomaga pozostającym bez pracy poprzez pomoc doraźną. W latach 1922-1923 władze administracyjne wydawały chleb bezrobotnym po niższych cenach. Zboże na wypiek pochodziło z darów społeczeństwa powiatu. Starostwo organizowało roboty publiczne. Mimo tego 16 kwietnia 1932 roku dochodzi do poważnych zamieszek w Tucholi. Interweniowała policja, używając broni palnej do rozpędzenia demonstracji. Wypadki odbiły się szerokim echem w całym kraju. Władze zareagowały natychmiast ¹⁶⁾. 

Starosta Tucholski Edward Woronowicz za to, że nie zlikwidował  w porę czynników sprawczych zajść, a następnie przy pomocy podległych organów Policji Państwowej nie zapobiegł eskalacji konfliktu, został odwołany ze stanowiska starosty tucholskiego z dniem 11 maja 1932 roku. ¹⁶⁾. Dekretem Ministra Spraw Wewnętrznych został przeniesiony do centralnych rejonów kraju.

Chełm Lubelski staje się następnym etapem pracy Edwarda Woronowicza. Od 15 czerwca 1932 roku rzuca się w wir pracy starosty powiatowego. Lekcję z Tucholi zapamiętuje i stara się nie dopuścić do podobnej sytuacji. Aż do czasu…

Muzeum Ziemi Chełmskiej posiada wiele eksponatów w postaci zdjęć z okresu pracy starosty Woronowicza, dokumentujących jego zaangażowanie w życie publiczne miejscowej społeczności.

Współpracuje z dowództwem stacjonującego w Chełmie 7 Pułku Piechoty Legionów. Bierze udział niemal w każdej uroczystości związanej z pułkiem: przysięgi, defilady, akcje charytatywne, msze polowe, itp. ²⁷⁾

Społecznie pełni funkcję członka Komitetu Honorowego Komitetu Odbudowy Kościoła Mariackiego na tzw. Górce Katedralnej w Chełmie Lubelskim ¹⁷⁾.

Z chwilą odzyskania niepodległości w 1918 roku Marszałek Piłsudski wszelkimi sposobami dążył do uspołecznienia odpowiedzialności za losy Polski. Jednym z filarów polityki państwa był dostęp do morza i jego wykorzystanie gospodarcze i obronne. Podjęto więc działania zmierzające do zaszczepienia w całym społeczeństwie wspierania budowy floty, mogącej skutecznie bronić polskiego wybrzeża .

W tym duchu w Chełmie powstaje Liga Żeglugi Polskiej. To są lata 1921 – 1924. W latach 1924 -1930 powstaje Liga Morska i Rzeczna Oddział w Chełmie. W następnych latach 1930 -1939 funkcjonuje Liga Morska i Kolonialna Oddział-Obwód w Chełmie i w powiecie chełmskim. Jest to czas działania Edwarda Woronowicza na stanowisku starosty. Włącza się on więc w tworzenie i funkcjonowanie Ligi.

W czerwcu 1934 roku, na Święto Morza (28-29 czerwca)  na zebraniu przedstawicieli wszystkich organizacji i stowarzyszeń w Chełmie wybrano ścisły Komitet Wykonawczy  obchodów święta.  Do powołanego Komitetu Honorowego wszedł między innymi starosta E. Woronowicz ¹⁸⁾.

Warto odnotować, że w LMiK pełnił on zaszczytną funkcję prezesa Obwodu Chełmskiego LMiK ¹⁹⁾.

Koniec lat 30 – tych XX w. jest brzemienny w wydarzenia polityczne. Od 1927 roku na scenie politycznej pojawia się Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Powołany przez Marszałka Józefa Piłsudskiego, kierowany przez Walerego Sławka ma za zadanie między innymi umocnić władzę Piłsudskiego. I kiedy po wygranych wyborach samorządowych (57% mandatów w skali kraju) Ignacy Mościcki podpisuje konstytucję kwietniową 1935 roku, przyznającą władzę absolutną Piłsudskiemu, ten miesiąc później umiera. Wydarzenie to powoduje rozpad BBWR. Walery Sławek rozwiązuje Blok.

W 1936 roku marszałek Edward Rydz-Śmigły powołuje Obóz Zjednoczenia Narodowego.  Celem organizacji było wzmożenie obronności państwa i wdrażanie postanowień konstytucji kwietniowej. Preferowano wyeksponowanie roli armii oraz Rydza-Śmigłego jako następcy marszałka J. Piłsudskiego.

Na takiej oto scenie politycznej przyszło funkcjonować staroście chełmskiemu Edwardowi Woronowiczowi. Czy to z własnych przekonań, czy też z racji pełnionej funkcji państwowej, Starosta Woronowicz bierze udział w akcji zjednywania ludzi do OZN i montowania jego struktur na terenie Chełma.

Był rok 1937. W ramach rządowej polityki całkowitej polonizacji obszarów na zachód od Bugu, przeprowadzono akcję rewindykacyjną Cerkwi Prawosławnej. Polegała ona na burzeniu, zamykaniu  lub oddawaniu katolikom cerkwi prawosławnych. Kościół Prawosławny kojarzony z Rosją jako religia, siłą utrwalana na ziemiach polskich przez władze zaborcze, był postrzegany jako podmiot mający ogromny wpływ na życie polityczne i społeczne w Polsce.

Starosta Woronowicz otrzymał wytyczne udziału w tej akcji. Wykonywał polecenia władz zwierzchnich. Nawet, mając w pamięci konsekwencje wynikające z wydarzeń w Tucholi,  nie zgodził się na otwarcie cerkwi w Świerżach ²⁰⁾. Jednak polecenia te wykonywał niechętnie, opieszale. I zapłacił za taką postawę stanowiskiem. Historia z Tucholi powtarza się.

28 grudnia 1938 roku jest ostatnim dniem pracy Starosty chełmskiego w Chełmie.

Od stycznia 1939 roku rozpoczyna pracę w Starostwie Powiatowym w Lipnie na stanowisku starosty ^{3) 11)}.

Nie udało się odnaleźć jakichkolwiek materiałów archiwalnych z pracy starosty lipnowskiego. Natomiast z relacji świadków, mieszkańców ówczesnego Lipna, dowiadujemy się o wyjątkowej wrażliwości starosty Woronowicza na codzienność życia mieszkańców. Oto zapamiętane zdarzenie z tamtego okresu. W czerwcu 1939 roku syn starosty Stanisław przystępował do I-szej Komunii Św. Starosta Woronowicz zorganizował pod gołym niebem swojemu synowi przyjęcie, na które zaprosił wszystkie dzieci pierwszokomunijne, koleżanki i kolegów syna. Rzadki był to przypadek uhonorowania małych obywateli miasta w dniu ich święta.

Zbliża się 1 września 1939 roku. Hitlerowskie Niemcy sposobią się do najazdu na Polskę. Starostwo przygotowuje się do ewakuacji. 6 września starosta Woronowicz wraz z kierowcą i bagażem zawierającym materiały podlegające ewakuacji, wyruszają w kierunku Włodzimierza Wołyńskiego zgodnie z instrukcją o ewakuacji ³⁾.

Wcześniej Edward Woronowicz wysyła żonę i dwoje dzieci; 9-letniego Stanisława i 4-letnią Annę do znajomej rodziny państwa Boduszyńskich we wsi Chojno koło Chełma. Mają tam być bezpieczni³⁾.

Jadąc w kierunku Włodzimierza Wołyńskiego wstępuje do Chojna, gdzie przebywa niespełna tydzień czasu, poświęcając ten czas żonie i  dzieciom, obserwując sytuację militarno-polityczną w kraju. W dniu 7 września rząd rozpoczyna ewakuację ministerstw poza linię Bugu. Za kilka dni wyrusza więc w dalszą drogę, przykazując żonie, by czekała na niego w Chojnie. Zostawia jej swoją obrączkę, a Książeczki Stanu Służby Oficerskiej zapomina z sobą zabrać .

Naczelny Wódz marszałek Rydz-Śmigły wyjeżdża do swojej nowej kwatery w Cytadeli Brzeskiej. Premier Sławoj-Składkowski tego samego dnia wyrusza do nowej siedziby Rządu w Łucku. Kilka ministerstw rozlokowało się w Lublinie, Łucku i Równem. Prezydent Ignacy Mościcki przybywa do zamku Radziwiłłów w Ołyce, gdzie przygotowano mu tymczasową siedzibę. Lublin zostaje zbombardowany przez lotnictwo niemieckie 7 i 8 września. W związku z postępami wojsk niemieckich, 11 września marszałek Rydz-Śmigły przenosi swoją kwaterę z Brześcia do Włodzimierza Wołyńskiego. Jeszcze 12 września w Łucku zbiera się Rząd, by obradować o sytuacji w kraju. Tymczasem wojska niemieckie podchodzą pod Lwów. W nocy z 13 na 14 września o godzinie 4 nad ranem generał Malinowski przywozi do hotelu „Polonia” w Łucku, gdzie mieszkał premier, rozkaz ewakuacyjny z kwatery głównej: Rząd i ministerstwa ewakuują się do rejonu Kołomyja-Kuty-Kosów (przejście graniczne z Rumunią).  Prezydent Rzeczypospolitej następnego dnia opuszcza Ołykę i udaje się w tym samym kierunku, lecz inną drogą. ²⁸⁾

W takiej oto sytuacji, nie mogąc zdeponować materiałów starostwa lipnowskiego we Włodzimierzu Wołyńskim (właśnie Wódz Naczelny opuścił miasto), postanawia udać się do Ołyki, gdzie przebywa Prezydent Mościcki. W miejscowej kolegiacie posługę kapłańską sprawuje od kilku miesięcy jego brat – ksiądz kanonik Stanisław Woronowicz. ¹⁾ Przybywa więc do Ołyki. Jednak tego samego dnia Prezydent opuszcza miasteczko. Z przekazu brata ks. Stanisława Woronowicza wynika, że po „zdobyciu” paliwa do samochodu, następnego dnia udaje się w kierunku granicy z Rumunią, podążając za kolumną Prezydenta. Obserwując chaos panujący na przejściu granicznym, realizuje swój pierwotny plan powrotu do rodziny. Mając pod opieką depozyt lipnowski, kieruje się w stronę Ołyki. Zbiega się to w czasie z wejściem Armii Czerwonej do Polski. Niszczy więc posiadaną dokumentację starostwa lipnowskiego na plebanii u brata. ³⁾ Zdaje sobie sprawę, że znalazł się pod okupacją radziecką. Czując się odpowiedzialnym za losy swojej rodziny postanawia jak najszybciej wyruszyć w drogę w kierunku Chełma Lubelskiego.

Nie zdążył. Został aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu w Łucku. Następnie transportowany koleją na wschód, na stacji kolejowej w Klewaniu wyrzuca z pociągu kartkę adresowaną do brata w Ołyce, w której prosi brata o opiekę nad żoną i dziećmi. Kartka ta trafia do adresata. Żona dowiaduje się o jego wywózce na wschód ZSRR.  8 stycznia 1940 roku nadszedł jedyny list z obozu w Kozielsku, w którym podał swój adres do korespondencji i wiadomość o możliwym szybkim powrocie do Polski. Wysyłane systematycznie na podany adres kartki pocztowe przez żonę pozostawały bez odpowiedzi. Dziewiąta z kolei kartka wysłana 18 marca 1941 roku do Kozielska została zwrócona nadawcy z napisem „Retour Inconnu” – odbiorca nieznany.

Dzisiaj wiemy, że Edward Woronowicz, jeniec obozu w Kozielsku, od niemal roku nie żył, rozstrzelany przez oprawców z NKWD, za zgodą najwyższych władz ZSRR.

OFIARA ZBRODNI KATYŃSKIEJ

Podjęte po wojnie przez żonę poszukiwania zaginionego męża, za pośrednictwem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża oraz innych organizacji, nie dawały rezultatów.

W lutym 1948 roku Aniela Woronowicz składa wniosek do sądu Grodzkiego w Lipnie o uznanie męża za zmarłego ²¹⁾. Postanowieniem Sądu Grodzkiego w Lipnie z dnia 9 lipca 1948 r. /Sygn. Akt Zg 1/48/ uznano Edwarda Woronowicza za zmarłego przyjmując dzień 9 maja 1946 r. jako datę jego śmierci. Pozostała osierocona rodzina – żona Aniela, ur. w 1903 r. i dwoje dzieci: Stanisław ur. w 1930 roku /zm. w 1945r./ i  Anna ur. w 1935 r. ²²⁾

BEZ MĘŻA I OJCA

Dla żony Edwarda Woronowicza zaczął się czas szukania środków do życia. Wszak zawsze była na utrzymaniu męża, zajmując się wychowywaniem dzieci i prowadzeniem domu.  Żyjąc w nowej rzeczywistości ustrojowej (wszyscy obywatele pod opieką państwa) postanowiła, być może za podpowiedzią ludzi znających realia życia codziennego w kraju,  wystąpić o rentę po mężu. Jego służbę wojskową mogła udokumentować, posiadając Książeczkę Stanu Służby Oficerskiej ⁷⁾ (wyjeżdżając do Włodzimierza Wołyńskiego nie zabrał jej z sobą) ale z udokumentowaniem jego pracy było gorzej.  W 1948 roku w grudniu dociera do urzędnika – inspektora w Ministerstwie Administracji Publicznej Stefana Stosyka (był on w latach 1928 -1939 inspektorem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych), który złożył pisemne oświadczenie o znanych mu miejscach pracy Edwarda Woronowicza. Dokument ten wdowa po Edwardzie Woronowiczu załączyła do wniosku o przyznanie renty po mężu ¹¹⁾ .

Efekt był zaskakujący. Otrzymała rentę w wysokości kilkunastu procent najniższej wówczas wypłacanej renty, za służbę w wojsku, czyli służbę w obronie ojczyzny. Natomiast okres pracy na stanowisku starosty powiatowego został potraktowany jako wysługiwanie się i popieranie rządów sanacyjnych w II RP. Za to władza powojenna rent nie przyznawała.

ZBRODNIA KATYŃSKA

Na koniec kilka faktów i definicji dotyczących zbrodni katyńskiej. Przytaczam za Wikipedią:

Zbrodnia katyńska – zbrodnia kwalifikowana jako zbrodnia wojenna, zbrodnia przeciwko ludzkości, zbrodnia przeciwko pokojowi, zbrodnia komunistyczna i zbrodnia ludobójstwa, dokonana przez NKWD przez rozstrzelanie wiosną 1940 roku co najmniej 21 768 obywateli Polski (w tym ponad 10 tys. oficerów wojska i policji), na mocy decyzji najwyższych władz ZSRR zawartej w tajnej uchwale Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku (tzw. „decyzja katyńska”). Egzekucji ofiar, uznanych za „wrogów władzy sowieckiej”, NKWD dokonywało przez strzał w tył głowy z broni krótkiej.

Wśród tych ponad 21 tysięcy ofiar znalazł się ostatni starosta lipnowski Edward Woronowicz.

Polska powojenna, w oficjalnej nomenklaturze Polska Rzeczypospolita Ludowa, której wszystkie instytucje państwowe zależne były od ZSRR, w oficjalnym stanowisku zakłamywała prawdę o zbrodni. Oficjalna propaganda zarówno w ZSRR jak i w Polsce, skoro doszło do wykrycia masowych grobów w 1943 roku, odpowiedzialność za zbrodnię zrzucała na okupanta hitlerowskiego.   W oficjalnym przekazie słowo Katyń nie istniało.

A rodziny pomordowanych? One wiedziały, czy to za sprawą rozgłośni radiowych, ulokowanych w państwach Zachodnich, czy na zasadzie osobistych kontaktów z Polakami żyjącymi na Zachodzie… One wiedziały! I choć temat Katynia był oficjalnie przemilczany, Rodziny Katyńskie opłakiwały swoich najbliższych, pielęgnując w sercu pamięć o nich, niejednokrotnie dając wyraz tej pamięci w sposób materialny, namacalny, fundując tablice pamięci w kościołach, budując symboliczne grobowce na cmentarzach, aż do początku lat 90 XX w.

I znowu cytat z Wikipedii:

14 października 1992 roku na polecenie prezydenta Borysa Jelcyna naczelny archiwista państwowy Rosji Rudolf Pichoja przekazał prezydentowi Lechowi Wałęsie uwierzytelnione kopie dokumentów z teczki specjalnej nr 1, w tym kopie uchwały Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku i notatki Szelepina z 3 marca 1959 roku. Dokumenty opublikowano w 1992 roku w Polsce w zbiorze Katyń. Dokumenty ludobójstwa, a w Rosji w pierwszym numerze miesięcznika „Woprosy istorii” z 1993 roku. Wtedy też otwarto na pewien czas dla polskich historyków część archiwów postradzieckich. 25 sierpnia 1993 roku w czasie wizyty w Polsce prezydent Rosji Borys Jelcyn złożył kwiaty pod Krzyżem Katyńskim na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach i wypowiedział słowo: „Wybaczcie” (ros. Простите).

I w zasadzie można by było zakończyć tę biografię stwierdzeniem: Prawda zatryumfowała! Ale czy o taki tryumf chodziło córce Edwarda Woronowicza? A wcześniej – jego żonie Anieli?

Od 1992 roku polskie władze III RP w różny sposób starają się odkłamać zakłamaną historię Zbrodni Katyńskiej. Władze samorządowe w swoich małych ojczyznach w różny sposób upamiętniają znanych sobie obywateli zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Miednoje.

Instytut Pamięci Narodowej prowadzi oficjalne dochodzenie w sprawie zbrodni.

9 października  2010 roku w 70-tą rocznicę Zbrodni Katyńskiej, w Koźminie Wlkp. – mieście, w którym w latach 1927 -1928 funkcję starosty sprawował Edward Woronowicz, jego córka Anna wraz z synem Łukaszem i wnukami Katarzyną i Stanisławem, w towarzystwie władz miejsko-gminnych, posadziła dąb pamięci swego ojca kapitana Edwarda Woronowicza. W tym dniu posadzono jeszcze 6 dębów ²³⁾.

Szumią Koźmińskie Dęby Pamięci, aby Katyń … ocalić od zapomnienia!

Luty 2020 roku

Przypisy:

1. Antoni Niećko – Ksiądz Stanisław Woronowicz – biografia
2. Świadectwo metrykalne urodzenia – Edward Woronowicz, rok 1897, nr aktu 45; wyd. Parafia Rz.-Katolicka w Kamieniu Koszyrskim, dnia 13 października 1934 r.
3. Budkiewicz Mariusz Ks., Grubecka Iwona, Kostecka Dorota – Lipno. Małe miasto wielkich ludzi; Lipno 2016, [t. 5]
4. Czutkyj Andrij – Polacy w Kijowie; Dziennik Kijowski Nr 17/2016
5. Karta Ewidencyjna. Archiwum Depart. Pers. M.S.W. Nr 558/P
6. Taką Kartę posiadał m. in. Wł. Sikorski: Wykaz dokumentów z teczki personalnej Władysława Sikorskiego, przekazanych 16 stycznia 2002 roku Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Aleksandrowi Kwaśniewskiemu przez Prezydenta Federacji Rosyjskiej, Władimira Putina w trakcie wizyty w Polsce dnia 16.01.2002 roku; dokument nr 18
7. Książeczka Stanu Służby Oficerskiej Nr 146/31 wystawiona w Grudziądzu dnia 14.12.1931r. na nazwisko Edward Woronowicz
8. Po kolejnym przemianowaniu Wojskowej Szkoły Mierniczej na Oficerską Szkolę Topografów w październiku 1919 roku
9. Pułk Strzelców Granicznych. Wikipedia
10. Odpis Dyplomu ukończenia studiów magisterskich na Uniwersytecie Poznańskim. Poświadczony przez Notariusza Kazimierza Bahrynowskiego w Kamieniu Koszyrskim 18 listopada 1925 roku ; rep. nr 909.
11. Oświadczenie Stefana Stosyka – inspektora w Ministerstwie Administracji Publicznej z dnia 17 grudnia 1948 r., opatrzone opłatą stemplową 50 zł, ostemplowane w Ministerstwie Administracji Publicznej.
12. Krzyż Katyński w Krotoszynie. Wikipedia
13. Poczet Starostów. Powiat Tucholski
14. Orędownik Ostrowski. 29 czerwca 1929r.
15. Tygodnik Tucholski. Wiadomości
16. Bezrobocie w Tucholi – doszło nawet do zamieszek! Tygodnik Tucholski.
17. Z działalności Komitetu Odbudowy Kościoła Mariackiego w r. 1938 i plan prac na r. 1939, str 9. Górka – 1939. Jednodniówka Noworoczna.
18. Kozłowski Waldemar Antoni – Liga Żeglugi Polskiej 1921 – 1924. Liga Morska i Rzeczna 1925 – 1930. Liga Morska i Kolonialna 1931 – 1939. Liga Morska 1945 – 1952 w Chełmie i w powiecie chełmskim. Chełm 2012. Str. 37 https://waldemarkozlowski.pl/wp-content/uploads/2016/11/ksiazka15_c.pdf
19. Kozłowski Waldemar Antoni – Liga Żeglugi Polskiej 1921 – 1924. Liga Morska i Rzeczna 1925 – 1930. Liga Morska i Kolonialna 1931 – 1939. Liga Morska 1945 – 1952 w Chełmie i w powiecie chełmskim. Chełm 2012. Str. 43
20. Pelica Grzegorz Jacek – Krajobraz po zburzonych cerkwiach. Przegląd Prawosławny.
21. Monitor Polski Nr 16, dnia 16 lutego 1948, str. 12
22. Akta spraw sądowych: IPN By 115/328
23. Krotoszynianie pamiętają o zbrodni katyńskiej.
24. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spr. Wew. Nr 7, 31.10.1928, str. 47
25. Spis urzędników i funkcjonariuszów niższych Województwa Pomorskiego z etatu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wg stanu z dnia 31 grudnia 1929 r.
26. Pismo urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego Nr.Org III – 2587 z dnia 18 grudnia 1931 r. do Starosty Powiatowego w Tucholi Edwarda Woronowicza (Archiwum Akt Nowych w Warszawie)
27. Piotr Bieliński – Kombinowana Dywizja Generała Wołkowickiego. Z serii: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918 – 1939. Wydawca: Edipresse Polska S.A. – 2019 r.
28. Derecki Mirosław – Ostatnia podróż Prezydenta Mościckiego (2). Między Ołyką a Kutami.

Bibliografia:

• Orędownik Urzędowy Powiatu Koźmińskiego, nr 57/1928
• Głos Tucholski wraz z Orędownikiem Powiatowym, nr 48/1929
• WYKAZ KIEROWNIKÓW WOJEWÓDZKICH I POWIATOWYCH WŁADZ – ADMINISTRACJI OGÓLNEJ. Załącznik do Dziennika Urzędowego Min. Spraw Wewn, N° 32 z 1936 r.
• Kozłowski Waldemar Antoni – Liga Żeglugi Polskiej 1921 – 1924. Liga Morska i Rzeczna 1925 – 1930. Liga Morska i Kolonialna 1931 – 1939. Liga Morska 1945 – 1952 w Chełmie i w powiecie chełmskim. Chełm 2012.
• Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Wikipedia
• Akcja Burzenia Cerkwi Prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu
• Zbrodnia katyńska. Wikipedia