Kresy Południowo-Wschodnie Rzeczypospolitej

Ta strona poświęcona jest tym spośród żyjących, którzy zmuszeni opuścić rodzinną ziemię nie zapominają o swoich korzeniach

Na początek trochę historii.

Pod pojęciem Kresów Południowo-Wschodnich na ogół rozumie się obszar przedwojennych województw: wołyńskiego, lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego.

Obok prezentuję mapę Polski z roku 1930.

Z powodów rodzinnych zajmować się będę województwem wołyńskim ze stolicą w Łucku.

Województwo wołyńskie utworzone zostało w 1566 roku. Trzy lata później król Zugmunt II August, na mocy unii lubelskiej, przyłączył Wołyń (województwo wołyńskie i część województwa kijowskiego prowincji małopolskiej) do Korony Królestwa Polskiego.

Z Wołynia pochodziły znamienite rody magnackie: Ostrogscy, Zasławscy, Zbarascy, Czartoryscy, Wiśniowieccy, Koreccy, Wielhorscy, Czetwertyńscy, Woronieccy, Sanguszkowie, Poryccy. Na Wołyniu część dzieciństwa spędził król Polski Michał Korybut Wiśniowiecki.

Rozwój Wołynia zahamowany został przez rozbiory Polski. W ich wyniku Wołyń w większości terytorium przeszedł pod zabór Rosji. Tylko południowa część z Lwowem przeszła pod panowanie Austrii.

Ponad 120 lat niewoli pod panowaniem zaborców. Powstania listopadowe i styczniowe zaznaczyły dążność narodu polskiego do własnego państwa. A dla zaborców, szczególnie rosyjskiego, były pretekstem do wyjątkowych represji. Rząd Rosji zamknął polskie szkoły, klasztory, parafie i zmuszał katolików do konwersji na prawosławie. Nastąpiło wynarodowienie dziesiątków tysięcy polskich rodzin.

PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ

Po zakończeniu I wojny światowej zachodnia część Wołynia na mocy traktatu ryskiego z 18 marca 1921 została prawnie przyłączona do Polski, lecz faktycznie należała do RP od maja 1919. Administrowana była przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich do czasu utworzenia odrębnego województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku, co nastąpiło w 1921. Powstałe wówczas województwo istniało do końca II RP. Wschodnia część Wołynia pozostała w ZSRR, gdzie w 1923 utworzono trzy wołyńskie okręgi: korosteński, nowogrodzki, szepetowski. W województwie wołyńskim dominowali Ukraińcy, stanowiący ponad 2/3 ludności. Zajmowali się głównie rolnictwem. Ziemie te, po rozbiorowym zniewoleniu, były bardzo zacofane. Wojewoda wołyński Henryk Józefski (pełnił tę funkcję w latach 1928-1929 oraz 1930-1938) prowadził politykę zmierzającą do zgodnego współżycia Polaków i Ukraińców. Jego następca Aleksander Hauke-Nowak, były wojewoda łódzki, który był protegowanym marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, zmienił politykę wobec Ukraińców. W kwietniu 1938, na Wołyniu rozpoczęły się represje skierowane przeciw ludności ukraińskiej (m.in. przymusowa akcja konwersji na rzymski katolicyzm), wielu ukraińskich działaczy było więzionych w obozie w Berezie Kartuskiej. Nowak wojewodą był do wybuchu II wojny światowej.

PO 1939 ROKU

Po agresji wojsk ZSRR z 17 września 1939 Wołyń włączono do Ukraińskiej SRR (utworzono obwody: łucki i rówieński). W lutym, kwietniu i czerwcu 1940 miały miejsce masowe wywózki ludności polskiej i uznawanej przez komunistów za „niebezpieczną klasowo” na Syberię. Na mocy umów między III Rzeszą a ZSRR ludność niemiecką wysiedlono do Rzeszy. Po ataku III Rzeszy na ZSRR w roku 1941 Wołyń został zajęty przez wojska niemieckie. Niemcy wraz z kolaborantami ukraińskimi wymordowali ok. 150 tysięcy Żydów. W Równem ustanowiono stolicę Komisariatu Rzeszy „Ukraina”. Region stał się terenem aktywnej działalności OUN (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów) i UPA (Ukraińska Powstańcza Armia), dążących do utworzenia państwa ukraińskiego pod protektoratem Niemiec. Dążenia te były bezskuteczne, gdyż Niemcy kwestię ukraińską traktowali instrumentalnie. Z zamiarem utworzenia jednolitego etnicznie regionu nacjonaliści ukraińscy przy bierności Niemców przystąpili do eksterminacji ludności polskiej. Od lutego 1943 do stycznia 1944 – ze szczególnym nasileniem w lecie 1943 – dochodziło do czystek etnicznych, czyli zorganizowanego ludobójstwa na ludności polskiej – wymordowano ok. 50–60 tys. Polaków.

Powyższy rys historyczny pochodzi z Wikipedii.

PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Po wojnie w 1945 roku nastąpił masowy eksodus Polaków z Wołynia na tzw. Ziemie Odzyskane. Przyczyną był niewątpliwie strach przed bandami UPA, utracenie dorobku życia oraz w równym stopniu przyłączenie Wołynia do Ukraińskiej Republiki Ludowej, wchodzącej w skład Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

A teraz historia mi bliska, bo rodzinna; związana z moją żoną.

Żona moja Krystyna, z domu Hawełko, urodziła się w lipcu 1943 roku w Zdołbunowie. Jej rodzice mieszkali kilkanaście kilometrów od Zdołbunowa we wsi Buszcza. 1 maja 1943 roku późnym wieczorem do domu Hawełków wtargnęło kilku banderowców. Złapali uciekającego gospodarza w jego sadzie, zadali kilka ciosów siekierami i uciekli, nakazując ciężarnej żonie gospodarza opuszczenie wsi w ciągu 24 godzin. Przerażona kobieta ucieka do pobliskiego Dermania, zabierając z sobą pościel i trochę ubrań. W ucieczce pomógł jej sąsiad Ukrainiec. Ciałem zabitego męża zajęli się jego bracia, mieszkający w sąsiedniej wsi Daniłówka. Ojciec żony został pochowany na cmentarzu parafialnym w miejscowości Noworodczyce (ani kościół, ani cmentarz dzisiaj nie istnieją).

W międzyczasie ciężarna matka przedostała się do powiatowego miasteczka Zdołbunów, przygarnięta przez swoją siostrę. Dwa miesiące później rodzi się moja żona. Po 1945 roku pierwszym transportem repatriacyjnym obie siostry z rodzinami wyjeżdżają do Polski w nowych jej granicach.

Chcesz poznać historię życia Krystyny? Kliknij tutaj.